ضربان قلب اصطلاحی است که به هر بار انبساط، انقباض و پمپاژ خون توسط این اندام، گفته می‌شود. اگر تعداد این ضربان از حد استاندارد بیشتر شود تپش قلب رخ داده است. علاوه بر اختلال در تعداد، ممکن است در ریتم ضربان نیز اختلال ایجاد شود که به آن آریتمی قلبی می‌گویند. میزان استاندارد برای این ضربان این‌گونه در نظر گرفته می‌شود که اگر یک فرد بالغدر حال استراحت باشد و البته قلب سالمی هم داشته باشد، قلب وی باید بین ٥٥ تا ۱۰۰ بار در دقیقه ضربان داشته باشد.

گاهي اوقات ممكن است ، افزایش ضربان قلب عوارض خاصی را برای فرد مبتلا نداشته باشد اما در نهایت یک اختلال در عملکردِ طبیعی قلب محسوب می‌شود و ممکن است در آیندهباعث ايست  قلب و مرگ ناگهانی شود. همچنین برخي از  آریتمی هاي  قلبی می‌توانندمنجر به سکته مغری نیز بشوند.

اگر تعداد ضربان اندام قلب در حالت استراحت به کمتر از٥٥  ضربه در دقیقه برسد، گفته می‌شود که قلب ضربان آهسته دارد؛ این اختلال نیز دربرخی از افراد نشانه خاصی ندارد ولی در هر حال باید آن را نیز جدی گرفت،زیرا ضربان آهسته می‌تواند در رسیدن اکسیژن به اندام‌های حیاتی بدن اختلال ایجاد کند.

برای جلوگیری از ایجاد تپش قلب روش‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه توضیح داده خواهد شد. چنانچه كاهش  تعداد ضربان قلب شديد باشد و درمان هاي دارويي  بالابرنده ضربان موثر نباشند  نهايتا  می‌توان از نصب دستگاه ضربان‌ساز در بدن  سود  برد.

میزان استاندارد ضربان
اگر نوزاد انسان بیشتر از یک ماه سن داشته باشد، تعداد ضربانی بین ۷۰ تا ۱۹۰ تلمبه در دقیقه دارد. از سن یک‌ماهگی تا رسیدن به سن ۱۱ ماهگی تعداد این ضربان به ۸۰ تا ۱۶۰ ضربان در دقیقه می‌رسد. بین سن یک تا دو سال ۸۰ تا ۱۳۰ ضربان و از شروع سن ۳ تا ۴ سالگی بین ۸۰ تا ۱۲۰ ضربان، مقدار استاندارد برای انسان است.

هنگامی که کودک بین بازه سنی ۵ تا ۶ سالگی قرار داشته باشد تعداد ضربان قلب او نیز در بازه ۷۵ تا ۱۱۵ ضربان قرار می‌گیرد. در سنین ۷ تا ۹ سال تعدادِ ۷۰ تا ۱۱۰ ضربه مقدار استاندارد بوده و برای سن بالای ۱۰ سال نیز تعدادِ ٥٥ تا ۱۰۰ ضربه طبیعی است. در صورتی که یک فرد بالغ بوده و قلب سالمی داشته باشد، می‌توان این مقدار را برای یک انسان بالغِ سالم در نظر گرفت.

 ضربان قلب هدف چیست؟
باید به یاد داشته باشید که هر افزایش تعداد ضربان و تپش قلب منجر به ایجاد اختلال نمی‌شود. بلکه برخی از این تغییرات در نهایت منجر به سلامتی بیشترِ اندام قلب و کل بدن می‌شود. برای مثال انجام حرکات ورزشی نیاز دارد که انرژی و اکسیژن بیشتری به اندام‌های بدن برسد. لازمه این اکسیژن‌رسانی افزایش ضربان است؛ اما اگر ورزش کردن شما به صورت مداوم و اصولی باشد در اثر گذشت زمان قلب به این شرایط عادت کرده و تعداد ضربان در هنگام ورزش کردن کاهش پیدا می‌کند. به این فرآیند ضربان قلب هدف گفته می‌شو‌د.

انجام دادن ورزش‌های هوازی باعث می‌شود که تعداد ضربان هدف کاهش پیدا کند. افزایش سن هم می‌تواند موجب کاهش این نوع از ضربان شود.

علائم و عوامل ضربان قلب نامنظم
عرق کردن، سر درد، تنگی نفس، سرگیجه و درد در قفسه سینه از علائم بروز آریتمی قلبی یا ضربان نامنظم است. باید بدانید که تپش قلب ممکن است ناشی از برخی بیماری‌ها و اختلال‌ها در بدن باشد. بیماری‌های عروق کرنر یا پرکاری تیروئید از جمله این موارد هستند. موارد و مشکلات ناشی از تغذیه مانند کمبود آهن، آرژینین و کمبود تائورین نیز می‌تواند باعث اختلال در ضربان قلب شود. ممکن است یک بیماری نظیر کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک که بر عضله ماهیچه قلب تاثیر می‌گذارد نیز عامل این اتفاق باشد. مصرف برخیاز داروها مانند کلسیم یا داروهای ضدافسردگی می‌تواند عامل دیگری باشد. البته وجود بیماری‌هایی که منجر به پایین رفتن سطح اکسیژن خون می‌شوند، مانند افت سطح سرتونین در مغز، آسم، کم‌خونی، درد، جراحی هاي قبلي  در قفسه سینه، مشکلات کلیوی، آمفیزم و … نیز می‌توانند باعث نقص عملکرد دراندام قلب بشوند.

برخی دیگر از عوامل ایجاد اختلال در ضربان منظم قلب را می‌توان موارد ذیل برشمرد. استرس، خشم، تب، کمبود پتاسیم، پایین بودن میزان قند خون، افراط در مصرف الکل، کافئین و شکلات، کم‌خونی، ورزش، نیکوتین، برای مدت‌زمان زیادی در حالت ایستاده ماندن، کم‌آبی، انجام عمل بلعیدن، یائسگی و بارداری در خانم‌ها، افتادگی دریچه میترال، رفلکس معده، استعمال مواد مخدری نظیر آمفتامین یا کوکائين، مصرف قرص‌هایروان‌گردان، مصرف قرص‌های لاغری، استفاده از برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها، استفاده از برخی از مکمل‌های رژیمی و … . این موارد همگی می‌توانند موجب اختلال در ضربان قلب و ایجاد تپش قلب در افراد مختلف بشوند.

عوارض تپش قلب
شاید یکی از خطرناک‌ترین عارضه‌های اختلال در عملکرد اندام قلب سکته مغزی باشد. نحوه بروز این عارضه بدین صورت است که با مختل شدنضربان طبیعی، خون در یک ناحیه از قلب جمع می‌شود، این تجمعِ خونی منجر به تشکیل لخته خون خواهد شد. اگر این لخته خون از جای خود حرکت کند ممکن است شریان‌های خون‌رسان به اندام‌های حیاتی و مغز را مسدود کرده و موجب سکته مغزی شود که می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری را برای فرد ایجاد کند. به رخ دادن این عارضه اصطلاحاً فیبریلاسیون دهلیزی گفته می‌شود.

از دیگر عوارض ناشی از تپش قلب باید به ایست قلبی اشاره کرد که البته به‌ ندرت به دلیل تپش اتفاق می‌افتد. در واقع ممکن است تپش منجر به ایجاد آریتمی قلبی شود که اگر آریتمی کنترل نشود در نهایت می‌تواند به ایستقلبی منجر شود.

غش کردن دیگر موردی است که افزایش ضربان قلب می‌تواند آن را رقم بزند. افزایش ضربان موجب کاهش فشارخون شده و کاهش فشارخون می‌تواندمنجر به غش کردن يا از بين رفتن هوشياري  فرد شود. در ضمن غش کردن  يا سنكوپ قلبي در بین افرادی که مشکلات دریچه قلب یا بیماری قلبیِ مادرزادی دارند بیشتر اتفاق می‌افتد.

عارضه خطرناک دیگری که اختلال در ضربان باعث آن خواهد شد ایجاد نارسایی قلبی در افراد است. اگر قلب نتواند برای مدت‌زمانی طولانی خون را به خوبی پمپاژ کند، آریتمی قلبی و فیبریلاسیون دهلیزی اتفاق خواهد افتاد. کنترل کردن آریتمی می‌تواند باعث جلوگیری از ایجاد نارسایی قلبی شود.

راه‌های تشخیص تپش نامنظم قلب
نوار قلب اولین و سریع‌ترین راه تشخيص اختلال در ضربان و تپش‌های قلب است. در این روش با وصل کردن یک سری وسیله به سطح بدنِ بیمار عملکرد قلب او را مورد سنجش قرار می‌دهند.

استفاده از هولتر مانیتورینگ یکی دیگر از شیوه‌های تشخیص این اختلال است. این وسیله یک دستگاه قابل نصب  است که باید توسط پرسنل اموزش ديده به بيمار وصل و نصب شود  تا بتواند در مدت‌زمانی بین ۲۴ تا ٧ روز ضربان قلب وی را ثبت کند. استفاده از هولتر مانیتورینگ زمانی توصیه می‌شود که امکان تشخیص علتِ تپش قلب بیمار با استفاده از نوار قلب امکان‌پذیر نباشد.

ثبت وقایع نیز روش دیگر تشخیص است که البته هم‌زمان و در تکمیل شیوه هولتر مانیتورینگ استفاده می‌شود. در صورتی که بعد از استفاده از دستگاه هولتر مانیتورینگ این دستگاه نتواند اختلالی در عملکرد قلب تشخیص دهد،پزشک شیوه ثبت وقایع را تجویز می‌کند. در این روش بیمار در طول روز هولتر مانیتورینگ را پوشیده ولی آن را روشن نمی‌کند. در ادامه هر زمانی که بیماراحساس کند قلبش دچار افزایش ضربان شده است، دکمه ثبت دستگاه را فشار می‌دهد تا دستگاه وقایع قلبی وی را ثبت کند. در این روش امکان دارد که بیمار برای چند هفته هولتر مانیتورینگ را به همراهخود داشته باشد.

يكي از روش هاي استاندارد برای تشخیص  علت افزایش ضربان قلب به اکو معروف است. در شیوه اکوی قلب، قفسه سینهِ فرد بیمار سونوگرافی شده تا با عبور امواج سونوگرافی از قلب بتوان ساختار و عملکرد قلب را بر روی مانیتور دید و تحلیل کرد.

درمان تپش اندام قلب
کم یا متوقف کردن مصرف کافئین، ترک سیگار، مناسب بودن رژیم غذایی، داشتن خواب کافی، نوشیدن مایعات زیاد، تمرین یوگا یا دیگر مواردی که منجر به ریلکسیشن می‌شود، تمرین تنفس عمیق و کم یا متوقف کردن مصرف نوشابه‌های انرژی‌زا از عوامل کنترل و پیشگیری از رخ دادن تپش نامنظم قلب است.

از جمله درمان‌های لحظه‌ای نیز باید به استفاده از آب سرد اشاره کرد. شستن دست و صورت با آب سرد یا قرار دادن سر در زیر آب می‌تواند به رفع تپش کمک کند. همچنین خم شدن هم می‌تواند به فرد کمک کنند تا ضربان را به حالت طبیعی برگرداند.

از دیگر موارد درمان لحظه‌ای باید به «مانور والسالوا» اشاره کرد. در این شیوه از مواجهه با تپش قلب شما باید در ابتدا با دست بینی خود را بگیرید و راه عبور هوا را مسدود کنید، سپس دهان خود را بسته و بعد باید سعی کنید که با فشار، هوا را از بینی خود خارج کنید. این کار منجر به افزایش تون پاراسمپاتيك  شده و قلب شما را آرام خواهد کرد. نکته مهمی که برای انجام مانور والسالوا باید به یاد داشته باشید این است که اگر سابقه بیماری قلبی دارید به هیچ عنوان این کار را انجام ندهید.

درمان‌های دارویی
برای درمان کردن تپش قلب ممکن است پزشک بتابلوکرها که مسدودکننده گيرنده اي بتا در قلب هستند را تجویز کند. آتنولول، متوپرولول و پروپرانولول از جمله این داروها هستند. این داروها ضربان قلب را کند کرده و سیگنال‌های ناگهانی یا همان آریتمی قلبی را کنترل می‌کنند. البته ممکن است پزشک تشخیص دهد که فرد باید مورد عمل جراحی  بسته از طريق عروق اندام تحتاني قرار بگیرد که عموماً در این حالت قسمتی از بافت قلب را که سیگنال الکتریکیِ منحرف ارسال می‌کند را برداشته و قلب را به عملکرد طبیعی خود بازمی‌گردانند. به این عمل قلب اصطلاحاً «ابليشن »می‌گویند.

کلینیک دلتا مستقر در بیمارستان لاله، مرکزی تخصصی در زمینه آریتمی قلبی و اختلالات ناشی از آن است. افرادی که نیاز به خدمات مربوط به آریتمی قلب دارند می‌توانند از طریق بخش نوبت‌دهی اینترنتی وب‌سایت برای دریافت وقت ویزیت اقدام نمایند.