ساختار قلب انسان و کارکرد بخش‌های مختلف آن
ساختار قلب انسان و توصیف چگونگی تپش قلب را باید اینگونه توصیف کرد؛ یک اندام عضلانی که از چهار حفره تشکیل شده است و اندازه آن به طور تقریبی مانند یک دستِ مشت کرده و وزن آن هم بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم است. دو حفره در سمت راست و دو حفره در سمت چپ قلب قرار دارند. دهلیز راست و دهلیز چپ، بطن راست و بطن چپ نام چهار حفره قلب است.
تقسیم‌بندی دیگر مربوط به اندام و ساختار قلب انسان لایه‌های آن است. قلب سه لایه دارد. لایه اپیکارد،لايه اندوكارد و لایه میوکارد. بخش بیرونی قلب توسط لایه اپیکارد احاطه شده است. میوکارد لایه‌ای است که از سلول‌های عضله قلب تشکیل شده و لایه میانی و بخش زیادی از دیواره قلب را تشکیل می‌دهد، اندوكارد داخلي‌ترين بخش قلب را تشكيل مي‌دهد. كل ساختمان قلب توسط پرده‌اي به نام پريكارد پوشيده مي‌شود كه قلب را محافظت مي‌كند.
بخش راست قلب
کارکرد سمت راست قلب این است که خون جمع‌آوری شده از سرتاسر بدن وارد آن می‌شود. سپس این خون وارد حفره اول سمت راست (دهلیز راست) شده بعد از آن از طریق دریچه «تری‌کوسپید» به حفره دوم سمت راست (بطن راست) وارد می‌شود. بعد از این عمل ماهیچه‌های قلب منقبض شده و این خون را از طریق دریچه «پولمونر» به ریه‌ها می‌فرستند تا مجدداً فرآیند اکسیژن‌گیری انجام شود.
کارکرد بخش چپ قلب در ساختار قلب انسان
بعد از اینکه خون از ریه‌ها تامین اکسیژن کرد وارد اولین حفره از قسمت چپ (دهلیز چپ) قلب می‌شود. سپس از طریق دریچه «میترال» به حفره دوم سمت چپ قلب (بطن چپ) ورود می‌کند. بطن چپ وظیفه خون‌رسانی به تمامی اندام‌های بدن را بر عهده دارد. در این حالت بطن دچار انقباض می‌شود و خونِ دارای اکسیژن را از طریق دریچه آئورت وارد رگ آئورت کرده و از آنجا به تمامی نقاط بدن منشعب می‌کند. به طور میانگین با هر ضربان قلب در حدود یک فنجان خون از قلب به اندام‌ها پمپاژ می‌شود. در ضمن جالب است بدانید که مقدار کل خونی که در بدن یک انسان بالغ وجود دارد چیزی در حدود پنج لیتر است.
سیستم گردش خون
خون تیره شده که حاوی دی‌اکسید کربن است از طریق سیاهرگ‌های زبرین و زیرین به دهلیز راست هدایت می‌شود. سیاهرگ زبرین خون را از اندام‌های بخش بالای بدن و بازوها جمع‌آوری کرده و به دهلیز راست منتقل می‌کند. سیاهرگ زیرین نیز خون حاوی دی‌اکسید کربن را از طریق اندام‌های بخش پایین بدن و پاها جمع‌آوری کرده و به دهلیز راست انتقال می‌دهد. این دو سیاهرگ نقش حیاتی در ساختار قلب انسان دارند.
دیاستول و سیستول
هنگامی که دریچه‌های آئورت و پولمونر بسته شده باشند و جریان خون از طریق دریچه‌های دهلیزی وارد قلب شود، حالت دیاستول نام دارد که به استراحت قلب هم معروف است. زمانی هم که دریچه‌های بين دهلیز و بطن (ميترال و تري‌كوسپيد) بسته شده باشند و دریچه‌های بین بطن و آئورت و پولمونر باز باشند، خون با انقباض قلب از بطن با فشار وارد آئورت يا شريان ريوى می‌شود. این حالت سیستول یا انقباض قلب نامیده می‌شود.
تعداد تپش يا ضربان قلب
تعداد تپش قلب هر انسانی در دوره‌های مختلف زندگی به لحاظ عدد ضربان متفاوت است؛ اما مقدار متوسط تعداد تپش ساختار قلب انسان در دوره‌های مختلف سنی بدین صورت است:
برای نوزادی که تازه متولد شده است تا ١٤٠- ۱۳۰ تپش در دقیقه حالت نرمال تعداد تپش قلب است. برای نوزاد سه ماهه این تعداد به دقیقه‌ای ۱۴۰ تپش می‌رسد. برای نوزاد ۶ ماهه تعداد تپش دوباره به ۱۳۰ بار در دقیقه بازمی‌گردد. در یک سالگی تعداد ضربان استاندارد ۱۲۰ بار در دقیقه و در ۲ سالگی ۱۱۵ بار در دقیقه است. تعداد تپش قلب یک کودک در سنین ۳، ۴ و ۵ سال به ۱۰۰ تپش در دقیقه تغییر می‌کند. برای یک کودک ۸ ساله این تعداد به ۹۰ بار دقیقه و برای یک نونهال ۱۲ ساله نیز ۸۵ بار در دقیقه خواهد بود؛ و در نهایت یک انسان بالغ تعداد تپشی بین ۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه دارد. همچنین باید در نظر داشت مقدار میانگین نرخ تپش قلب انسان ۷۲ ضربان در دقیقه است.
تصلب شرایین
وقتی که سرخرگ‌ها سخت شوند اصطلاحاً تصلب شرایین رخ داده است. با آسیب دیدن دیواره داخلی سرخرگ، چربی‌ها و پلاک‌های چربى در محل آسیب جمع می‌شوند. انباشته شدن این مواد باعث ایجاد توده آهكى در محل مورد نظر شده و دیواره‌ی سرخرگ را ضخیم می‌کند که در مواردی ممکن است به طور کامل سرخرگ را مسدود کند.
نکاتی در مورد تپش قلب
از جمله عوامل دیگری که بر ساختار قلب انسان و افزایش ضربان قلب می‌تواند تاثیر‌گذار باشد باید به سیگار، کافئین، الکل، برخی از داروها، اضطراب و استرس اشاره کرد.
نکته دیگری که در مورد تپش قلب باید دانست آن است که یک فرد سالم هنگامی که در حالت خواب باشد ضربان قلبش ممکن است به ۴۰ تا ۴۵ تپش در دقیقه نیز کاهش پیدا کند. البته با افزایش سن در افراد مختلف تعداد ضربان قلب هم کمتر خواهد شد.
حجم ضربه‌ای
حجم ضربه‌ای میزان خونی است که قلب در هر ضربه پمپاژ می‌کند که این حجمِ ضربه‌ای برای بیشتر افراد در حدود ۳۰ میلی‌لیتر است. در واقع یک قلب سالم باید بتواند در هر تپش بیش از ۶۰ درصد مقدار خونی که درونش وجود دارد را پمپاژ کند كه اصطلاحا «كسر جهشى» يا EF ناميده مى شود. افرادی که به طور حرفه‌ای و منظم ورزش نمی‌کنند اگر در حال انجام ورزش باشند حجم ضربه‌ای قلب آن‌ها مقداری افزایش پیدا خواهد کرد.
افرادی دیگری که حجم ضربه‌ای در قلب آن‌ها با دیگر افراد تفاوت خواهد داشت زنان باردار هستند. زنان باردار برای رشد جنین خود به خون و اکسیژن بیشتری نیاز دارند؛ بنابراین حجم ضربه‌ای در همان ماه‌های اولیه بارداری در آن‌ها زیاد شده و تا میزان ۴۰ تا ۵۰ درصدِ حالت نرمال افزایش پیدا می‌کند. البته بعد از فارغ شدن، حجم ضربه‌ای قلب بانوان به حالت سابق خود بازخواهد گشت.
در ضمن باید به این نکته هم توجه کرد که افراد ورزشکار دارای عضله قلبی قوی‌تر و حفره قلب بزرگ‌تری هستند؛ بنابراین قلب این افراد در هر انقباض مقدار خون بیشتری را پمپاژ می‌کند. قلب ورزشکاران توانایی این را دارد که حجم ضربه‌ای خود را در هنگام ورزش تا ۵ برابر و یا حتی بیشتر از آن افزایش دهد. این ویژگی باعث می‌شود که در هنگام استراحت قلب ورزشکاران تعداد ضربان کمتری داشته باشد و به هنگام فعالیت هم میزان فعالیت آن نسبت به یک فرد عادی کمتر افزایش پیدا کند. این اتفاق باعث می‌شود که ورزشکاران دیرتر خسته شوند.
در صورتی که خواندن این مطلب در مورد ساختار قلب انسان برای شما مفید بوده است توصیه می‌کنیم مقاله با عنوان آریتمی قلب چیست؟ را نیز مطالعه کنید.
کلینیک دلتا مستقر در بیمارستان لاله، مرکزی تخصصی در زمینه آریتمی قلبی و اختلالات ناشی از آن است. افرادی که نیاز به خدمات مربوط به آریتمی قلب دارند می‌توانند از طریق بخش نوبت‌دهی اینترنتی وب‌سایت برای دریافت وقت ویزیت اقدام نمایند.
